Amaras Lov. I utgangspunktet brukt innenfor teknologi, og basert på den antagelse/faktum at ein har ein tendens til å overvurdere effektar av ny teknologi på kort sikt, men undervurdere effektane dei kan ha på lang sikt. Det slo meg her om dagen at i mange samanhengar så er dette tilfellet med korleis vi menneske agerar, tenkjer og oppfører oss også . I alle fall ein del av oss. Det er for eksempel ikkje måte på kort fort det går og pusse opp kjøkkenet for eksempel, men det tek som regel fryktelig mykje lenger tid og medfører mange uforutsette utfordringar på vegen. Det er heller ikkje måte på kor gale ting egentlig kan gå, men det går som regel bedre enn frykta i den andre enden. Og det er som regel ikkje så farlig og utsetje ting, når ein tross alt kan ta det att, med det resultat at det ofte ikkje blir gjort i det heile. Mange av oss har difor ein lei tendens til og overvurdere/undervurdere eigne evner/utfall, krisemaksimere ting og utsette ting som medfører eit resultat i enden som ikkje var i nærheten av den opprinnelege intensjonen. Andre skurar gjennom livet meir eller mindre på autopilot, på vanar og rutinar, slik at livet generelt er heilt lik dagen før. For mange kan det vere heilt nødvendig berre for å komme seg gjennom den, dagen altså. Men gjere ein akkurat det samme dag etter dag, så blir det i alle fall ikkje endring/utvikling/progresjon i andre enden. Å bryte det mønsteret kan ofte vere ei utfordring i seg sjølv.
Eg har ein lei tendens til krisemaksimering. På mange måtar. Alt som kan gå gale, går som regel gale. Murphys lov. Slik er det berre. Men det går sjeldan så gale som eg trur det kan gå. Eg har også ein lei tendens til å vere generelt skeptisk til eigne evner, som i utgangspunktet medføre at eg stundom blir positivt overraska til slutt sidan det som regel går bedre enn ein trur. Men det gløymer ein til neste gong. Andre gongar går det beint til helv....og då får tilbøylegheita til krisemaksimering ny næring. Mange kallar ein viss skepsis sunn fornuft, men det har sine ulemper også. Det gjere at ein bekymrar seg lett. For borna for eksempel, eller for andre ting som eit viktig møte på jobben. Ein kvir seg til ting, sånt er ganske energitappande. Og ikkje bra i lengda. Per Fugeli har difor sikkert mykje føre seg når han ber om at folk må lære å gi litt meir faen.....det å vere er som regel meir enn godt nok, eller at ein ikkje må gløyme og leve og så vidare. Eg krisemaksimerar vertfall mindre, men oppussing undervurderer eg framleis.....skal male hus i år. Har outsourca det. Pareto - regelen er hovudsakleg årsaka, i tillegg til at maling for meg ikkje er like gildt som for han malermesteren i Tid for Hjem. Det må for øvrig vere eit filmtriks, maling er nemlig ikkje SÅ gøy.... Det er uansett viktig å få folk i arbeid.
Eg var rimelig sikker på at Facebook var ei døgnfluge, eg meina sjølv eg gav fenomenet nokre månedar. I dag er det verdt x antall gongar meir enn Statoil. Eg bomma litt der altså, Amaras lov med omvendt forteikn. Men eg er ikkje den einaste. Det internasjonalt anerkjende konsulentbyrået Mckinsey vart spurt på 80 talet om å bereikne antall globale mobiltelefonabonnentar ved inngangen til år 2000. Etter tunge bereikningar og analysar kom dei vel fram til omlag 900.000, totalt globalt. Det faktiske antallet var vel snarare 145 millionar, ein mild bereikningsfeil der altså. Rundt 1900 trudde ein heller ikkje at bilen ville få ei viktigare rolle enn hesten innan transport, noko som vart snudd opp ned i USA berre 10 år seinare, i 1910. Så teknologiske skift skjer fort, og det fins sikkert mange andre artige eksempel på feilslåtte spådomar.
Samfunnet står nok ein gong ved eit veiskille. Eg er rimelig sikker, omlag Facebook sikker, på at vi står føre ei periode med omvendt Amaras Lov, med andre ord at vi undervurderer dei kortsiktige endringane vi står ovanfor, og overvurderer dei på lang sikt. Eg trur ting vil skje fortare enn ein trur. Eg meinar for eksempel at eg er ein relativt dauande rase, meklar i tradisjonell forstand.....eg burde vore ingeniør, og helst ein smart ein. For eg slit med å halde følge i alle endringane som skjer. Det verste er at det sikkert forventast at eg lærer barna mine alt det nye som kjem, det har eg korkje haud eller økonomi til. Eg er ein diltar, ein som er moderne ti år etter den faktiske trenden.....eg kjøpte flatskjerm for kun 5 år sidan.....smarttelefon fyrst for knappe fire år sidan.....og mobil nettbank fekk eg fyrst i fjor. Som økonom. No er det delingsøkonomi, endring av marknadsplassar, simplifisering, digitalisering og gud veit kva. Ting vil gå ufattelig fort, og vil endre måten vi tenkjer, handlar, kjøper, samhandlar, organiserar og lever livet på i veldig stor grad dei neste 5 åra....eg trur det skjer fortare enn vi anar, og vil snu opp ned på masse. På lang sikt trur eg derimot vi overvurderar effektane...eg trur ikkje det blir massearbeidsløyse, eg trur ikkje menneskeleg interaksjon blir mindre viktig i framtida. Eg trur folk alltids vil trenge ein ven eller to, og at ein jobb alltids vil trenge folk. Gjennom interaksjon og kommunikasjon blei problemløysing og utvikling muleg og utan hadde vi vel framleis i beste fall vore apar. Eg trur derimot at tid ein ikkje fysisk benyttar på jobb i stadig større grad vil måtte benyttast til personleg utvikling for å halde tritt med endringar i tida. Personleg fritid vil i framtida bli effektivisert for å bli meir produktiv. Ikkje fordi dei fleste vil, men fordi fleirtalet kanskje ikkje vil ha noko val. Snodig, meir om det om litt.
Teknologiske framskritt gjere ikkje folk nødvendigvis berre overflødige, men stimulerer også til nye verksemder som har behov for arbeidskraft. I media står det stundom at fleire i større grad lever livet sitt einsretta på sosiale media, men statistisk sett har vi heller aldri brukt meir tid på kafe/restaurantar enn i dag. Ein sit som regel ikkje der aleine.... Teknologiske nyvinningar kan isolert sett eventuelt føre til noko meir fritid. Fordi produktiviteten alt anna like då i utgangspunktet blir betre. Ein gjere det samme og det nye meir effektivt, ting tek kortare tid og frigjer kapistet. Og ein god del av den frigjorte kapasiteten blir nok tatt ut i meir fritid, som vi også brukar sosialt, forhåpentlegvis. Som i eit heldig augneblink kan føre til det nye google, facebook, Uber eller noko anna ein eller ein gjeng finn ut at det er behov for.
Ved meir potensiell fritid trur eg derimot det er lett og bruke tida på gamle vanar og rutinar som nødvendigvis ikkje er særleg produktive, i staden for å sysselsettje seg sjølv med noko som har verdi og skapar framdrift. Dette vil føre til stagnasjon, og i verste fall resignasjon. Det er for eksempel ein grunn til at folk utan noko handfast å ta seg til, noko å gå til, ofte slit meir på det personlege plan enn folk som har det. Og om situasjonen er av varig karakter blir det stadig tøffare og brattare over kneika. Å ha folk sysselsatt er difor kanskje det mest samfunnsnyttige ein stat kan bidra til, for folk flest. Meir fritid er difor potensielt fordummande fordi uviklinga av velstandsamfunnet har gjort at minste motstands veg er normen og ikkje unntaket frå regelen. Ein vil difor i større grad sjå ein serie ekstra på TV i staden for å ta på seg oppmannvervet i idrettslaget. Ein vil heller lese ei krimbok i stadenfor å lære seg eit nytt språk, til dømes, og satt på spissen. Det er slik sett ei fårleg utvikling. Eldsjelene fins, men det blir stadig færre av dei....har eg inntrykk av. Det største problemet med meir fritid i eit godt uvikla velstandsamfunn er at ein i stor grad produserar sofagrisar på laupande band. Diverre. Det har folk flest ikkje godt av. Og i framtida vil det strengt tatt heller ikkje vere tid til. For dei som skal ta del i karusellen, og om velferdssamfunnet skal oppretthaldast på tilsvarande nivå.
Amaras lov. Teknologisk utvikling eller innovasjon generelt skjer hurtig. Mykje hurtigare enn tidligare, og bedrifter/folk som ignorerer dette temposkiftet vil etterkvart sakte akterutseilt. Dette skjer ikkje long term, det skjer i morgon, i overmorgon, og vil ikkje i så stor grad ha effektar om 10 år. Då vil det nye i morgon allereie vere long gone....utdatert, datostempla og mest sannynsleg forkasta for lenge sidan for noko anna, som er betre, meir spennande og meir effektivt. For folk flest. Amaras lov er difor i ferd med å bli snudd på hovudet. Ein undervurderar effekten av nyvinningar i dag, og overvurderar dei i framtida. Framtida er ikkje funne opp enno. Det blir den fyrst når ein er der. Ein må difor gripe det nye i dag for å henge med, både økonomisk, sosialt og ikkje minst for personlege muligheite/progresjon yrkes- og relasjonsmessig.
Eg snakka om fritid tidligare, men då mest som ein digresjon. Tida der nyvinngar førte til effektivisering, produktivitetsauke og potensielt meir fritid er i ferd med å gå over, etter mi meining. Over tid trur eg at den tempoauken ein ser innan nyvinningar kun vil føre til at folk i større grad må ta ansvar for eiga tid. "Fritid" er tid som ein i vesentleg grad er avhengig av blir meir produktiv, for samfunnet blir stadig meir omkalfatrande, konkurranseprega og hardare å få fotfeste i. Ein må difor vere der det skjer, henge med på det som skjer, NÅR det skjer. Dette vil setje stadig større krav til fagleg og relasjonell oppdatering også utanfor den klassiske 8 til 16 jobben. Personleg utvikling og progresjon om ein vil, for rett og slett få muligheiten til å ta del i karusellen. Ein vil i framtida bli vesentlig meir sin eigen lykkes smed, skape sitt eige inntektsgrunnlag, i ytterste konsekvens vil det ikkje eksistere eit A4 liv med jobbtid 8-16 om 20 år. Stadig fleire vil bli sjølvstendig næringsdrivande, behovet for å organisere bedrifter som no vil avta dramatisk, marknadsplassar eksisterer nærmast overalt, og behovet for å organisere slike fysisk og behovet for personleg oppmøte der vil meir eller mindre forvitre. Alt satt heilt på spissen, kva veit vel egentlig eg, men det er kun knappe 5 år sidan meir eller mindre all handel foregikk med kontantar. Eg skal innrømme det, eg slit, eg heng ikkje med på alle disse endringane. Eg leve framleis på 90 talet. Då ting gjekk seint, då ein kunne dilte etter trenden og likevel vere nokolunde kul og up to date.... No heng eg rett og slett ikkje med i svingane, men eg innser at eg etterkvart må gjere noko med det. Eg har nemleg ikkje noko val for å vere med, der det skjer og når det skjer. Alternativet er å bli akterutseilt, pensjonist lenge før pensjonsalder, sofagris, og ikkje attraktiv for nokon korkje yrkesmessig eller sosialt. For plutseleg er ein nettopp det, før ein omlag anar det.
Det hjelper nemlig ikkje å dilte lenger, å følge etter trenden, 5 år etter den var der. Tida forandrar seg, hurtig. Ting skjer ikkje gradvis lenger, men i byks. 5 år etter i dag, vil kanskje eigentleg seie 20 år etter i praksis, diverre. Det er som å klippe seg hockeysveis i 2016, det gjekk til nød på 90 - talet, 10 år etter den faktiske moten, men med hockysveis i dag hadde ein spelt seg sjølv fullstendig utover sidelinja i dei fleste samanhengar.
Internett er diverre ikkje berre ein fase som går over. Det er visstnok kome for å bli. Kven trudde det? I si tid. I alle fall ikkje fleirtalet av papirprodusentane.
Eg vurderar difor å kjøpe meg ein slik I-padd som det kallast.....som ein start i alle fall. For å hive meg på karusellen.
fredag 20. mai 2016
onsdag 11. mai 2016
Borna og den frie utfaldinga.
Eg undrast, og har gjort det ei tid. Det er godt mogleg at eg tek fullstendig feil og at eg med dette innlegget er heilt ute på viddene, men eg meinar og ha observert nokre få ting. Kvar er det blitt av den uorganiserte leiken? Den frie utfoldinga? Eg har i det siste hatt god tid til å observere. Eg ser knapt folk i aktivitet i hagar lenger, om ein ser bort i frå det som omhandlar ei trampoline. Og når eg dreg forbi Klenkarberget er der knapt ei sjel å sjå. Kun Øystein som regel, i ferd med å stelle bana, som han for øvrig er særs flinke til. Dette slo meg seinast no i helga. Førre laurdag var det ein kjempefin dag, og for 10-15-20 år sidan ville det vore yrande liv på Klenkarberget ein slik dag. Ein ser det samme inn på Eid, på Stårheim, i Langevåg, på Giske og i andre bydelar i Ålesund der eg er i kvardagen. Det ville vore folk som spelte ball, proff/loff, nokon som hoppa lengde, nokon som sprang 60 meter, nokon som heiv seg i slynga, nokon som klatra i trea. Ikkje organisert, men av eigen fri vilje, i lag med ein ven eller fleire venar. Dette ser ein knapt lenger, det skjer sjølvsagt, men ikkje i samme utstrekning som tidligare. Etter mi oppfatning. Veit born i det heile tatt eigentleg kva proff/loff er? Har dei høyrt om spark på boks, kvitt lys/blått lys? Har dei bygd ei trehytte i skogen, laga seg si eiga fiskestong for å pilke i elva? Eg veit ikkje, men eg har inntrykk av at aktivitet i stadig større grad sjeldnare og sjeldnare kjem på eige initiativ frå borna si side og at den i større grad må stimulerast enten via organisert idrett eller gjennom ivrige foreldre. Kva då med kreativiteten, fantestrekane, meistringsevna og så vidare? Eg meinar at dette kanskje ikkje er like heldig alltids.
Det er ikkje det at born flest ikkje er aktive, eit gløtt på fjesbokja eller heimesidene til idrettslaget så ser ein at ungar er med på både det eine og det andre. Eg ser min generasjon ha med seg borna ut, på fjellet, i fjøra, på fotballturneringar, handballkampar, i klatreparkar, friidrettstevner og meir til. Dette er sjølvsagt veldig bra, men det eg synes er uheldig er at mykje av aktiviteten er generert av foreldre/idettslaget og ikkje nødvendigvis av bornas eige initiativ. Det meste av aktivteten er dermed stimulert eller organisert. Eit tenkt eksempel kan kanskje vere at om foreldrene vel å tilbringe sundagen på terrassen, ville hovedsakleg borna sitte inne på Ipaden, eller vore i hagen dei også og hoppa på trampolina, aleine eller med ein ven eller to. Dei ville som regel ikkje vore i kjellaren og funne hammar, spiker og resteplank for å bygge hytte i skogen. Dei ville hovedsakleg ikkje tatt seg ein tur på Sethaugen, Sulafjellet eller Naustdalkamben, eller på eple- og plomeslang. Dei einaste som går på epleslang i disse dagar er hjorten virkar det som. Dette er sjølvsagt ei fryktelig generalisering frå mi side, eg veit, men generalisering er ofte naudsynt for å få fram eit poeng. Muleg poenget mitt er feil, men det er i alle fall mitt inntrykk av utviklinga dei siste åra.
Ser eg tilbake på min eigen barndom så kunne ein knapt vente med å kome seg ut av dørene ein finværsdag. No må ein nesten be ungane om å kome seg ut døra. Ein hadde heller ikkje særskilte forventingar til at foreldrene skulle vere med ut og finne på ting. Ein var i stor grad overlatt til seg sjølv, og til sin eigen fantasi. Ein måtte fyllje sine eigne dagar med innhald, og andre hadde det like eins og ein fann difor saman. Enkelte dagar var det vanskeligare enn andre dagar, og i kjedsamheit vart det sjølvsagt også funnje på ein del faenskap. Eg har kosta foreldrene mine nokre krone i erstatning reiknar eg med. Det ligg læring i det også. Ungar i dag gjere omtrent aldri noko gale. Ikkje som før i alle fall. Dei veit knapt kva husarrest er, det er snarare ei belønning. Det einaste som smertar er å kutte internett, men det er sjeldan at dei gjere noko så gale at det er naudsynt. Men stort sett gjorde vi ting som ikkje medførte skade på andre eller andres eigedom. Vi gjekk i fjellet, vi bygde hytter, vi sparka på boks, vi hoppa i høyet, vi var på fotballbana til det vart mørkt, vi plukka krabbe i fjæra, vi laga hoppbakkar og akebakkar. Vi hoppa frå 10 meter på tømmerkaia og gud veit kva. Vi gjorde det sjølve, utan at det var stimulert av voksne. Og hadde dei voksne visst om det, så hadde vi sikkert ikkje fått lov til halvparten. Men vi overlevde det også, det var fritt, og det var som regel godt. I tillegg trur eg det var stimulerande for kropp, haud og sjel.
Plenen til Anny og Oddvar har no fått kvile nokre år. Den er grøn og fin. Buskene i skråninga er grøne og står i fred. Dei siste 20 åra har blomstrane også rukke å bløma, og dei står ikkje lenger nakne heile året. Eg tippar uansett dei saknar dei klassiske Everton- Leeds oppgjera på Sambrauta stadion, eller Goodison Park som det ofte var simulert som. Ei bane som aldri fekk kvile, ein slapp å slå graset, det vart takla og slitt vekk, og den framsto meir brun enn grøn i årevis. Tore i blått, og underteikna i kvitt. I mål, som regel Neville Southall, i form av ein spjelen Jonny Hellesø. Han vart vertfall ikkje skotredde den karen. Vi kunne halde på i timevis, kun avbrutt av heimelaga bollar og saft. Ballen øydela alt på sin veg, og buskene i skråninga vart brukt som handtak når vi måtte fire oss ned for å hente ballen etter ei av Hellesø sine klassiske silopasningar. Vi var ofte i skråninga for å seie det slik......så det måtte hardhause plantar til om det skulle grønast sommarhalvåret. Og skikkelig gjerde, som kunne tåle ein trøkk eller eit fantastisk skot i vinkelen. Eg saknar brune plenar. Eg saknar heimesnikra mål. Ein ser det knappast lenger, og der dei står er det som regel igjengrodd. Som hjå Trond Hatlenes. Han hadde eiga fotballbane. 1 * 30 meter, med to mål. Der var det kampar regelmessig. Ungar frå Indre mot Ytre Torvik, Nedre mot Øvre Torvik, og så ein slentrar som meg frå indre Hafsås som fekk vere med til nøden. Eller vi organiserte oss sjølve, på Stårheim Stadion, på Klenkarberget, på Harpefossen, på Heida, i Gryta eller på løkjaneset.
Vi lagde bordtennisbord av sponplate. Med internasjonale mål, men den bua kraftig på midten. Ballen var dermed uregjerlig å kontrollere, men vi lærde nokre fysiske lovar etterkvart og tok det på gefühlen. Etterkvart vart det ballvekslingar på topp lavt nivå. Vidar Øien handterte det betre enn dei fleste. Ofte spelte ein med lommelykt i eine handa så ein kunne spele til langt på kveld, sjølv om ein var alvorleg redd for mørkna og måtte sykle dei to kilometerane heim att. Det gløymde ein alltids midt i det avgjernade settet, men ein kom tidsnok på det.....Det gjekk bra det også.
Eg meinar at dagens ungar får litt mykje opp i henda, dei får ting altfor mykje tilrettelagt. Eg ser ei utvikling der borna som regel blir stimulert i det meste av det som foregår av aktivitetar, av andre enn seg sjølve. Det er det fleire grunnar til;
Ei av utfordringane er sjølvsagt det organiserte tilbodet. Dei har frykteleg mange ting å velje mellom, mykje meir enn på mi tid. Det synes eg uansett er bra, men eg lurer likevel på om ein ikkje gjere borna bjørnetjenestar ved at dei deltek på alt. Akkurat her er eg ikkje heilt einig med meg sjølv, då eg er av den generelle oppfatning av at mest mogleg aktivitet er bra. Dette er også todelt. Antall tilbod er utvida, i tillegg har eg ei oppfatning av at det er fleire organiserte treningar/samlingar per veke i kvar aktivtet. Totalt sett trur eg dette går utover den frie utfaldinga. I tidleg alder trur eg det er viktigare. Eg ser for eksempel ikkje poenget med fotballtreningar for fem-åringar som enkelte klubbar har starta med. Og det til tross for at eg er fotballidiot.
Eg meinar også at skule er ei utfordring. Eg hugsar sjølv aldri at eg hadde noko særlig med lekser fram til vidaregåande, eg var som regel ferdig med dette på skulen. Eg vonar dette også gjaldt for andre jamnaldrande. Ungar som sit timevis på skule kvar dag burde ikkje ha lekser når dei fyrst var komne heim. Det synes eg er ein uting. Vaksenlivet og forpliktelsar kjem tidleg nok. Då er det betre at dei går to tre timar lenger på skule i veka, og har leksetimar og leksehjelp der, og får tida heime til fri utfalding. På skule er dei også meir motiverte for læring, når dei kjem heim er dei motiverte for å ha fri. Då trur eg borna ynskjer tida til seg sjølve. Når borna må bruke ein time på lekser er det snart ikkje tid til anna enn middag og det organiserte aktivitetstilbodet før leggetid. Eg tur det er ei ekstra belastning for borna, og kostar mykje energi, også mentalt. Mange er sikkert ueinig med meg her. Tida born har til lystbetonte aktivitetar er dermed begrensa, også tida dei har til å henge med venar utanom det organiserte aktivitetstilbodet, eller til rett og slett og slappe av.
Foreldre/besteforeldre. Det er ei ny tid der vi stimulerer borna både i leik, med aktivitetar, med ting, med tang, og vi overlet veldig lite til tilfeldigheitene, til spontaniteten, til kreativiteten. Vekene, og helgane er som regel planlagt til minste detalj. Noko som også ofte krevst til ei viss grad for å få kabalen til å gå rundt for familien, men eg er stundom litt redd for at vi stimulerer og planlegg i hel, eller gapar over for mykje.
Eg er ikkje betre enn nokon andre, eg gjere sikkert ungane mine bjørnetjenestar heile tida. Det slår meg sjølv eigentleg ganske ofte. Eg og har nymotens Au Pair; trampoline, og eg skulle helst sett at dei brukte mindre tid på den og heller fann på noko anna. Men den står tross alt ute. Dei får i det minste frisk luft.
Eg opplever at mine born har ufatteleg store forventningar til meg i leik og til aktivitetar, både som deltakar og som igongsetjar. Det trur eg ikkje nødvendigvis er så positivt heile tida. Av og til sjølvsagt, men ikkje kvar gong. Sjølv om vi ynskjer det beste for borna våre til ei kvar tid kan slike forventningar vere krevjande for oss som foreldre. Eg kan kjenne litt på det, sjølv om det ofte også er ustyrteleg moro. Sjølvsagt skal ein bruke tid på ungane, men eg trur ungar har godt av å kjenne litt på det å kjede seg, eller prøve å aktivisere seg sjølve. Det trur eg berre set i gong nokre tankeprossesar hjå dei, at dei finn på ting på eige initiativ, utfordrar kreatvitieten og gjere dei meir nyfikne og oppfinnsame. Det trur eg er bra. Eg prøvar og hugse å seie ja til all aktivitet/tiltak ungane set i gong på eige initiativ, sjølv om det kostar meg nokre kroner, ein god del tid, eller at dei øydelegg noko på vegen. Då har dei vertfall kome på det sjølv, og ikkje på forslag av meg. Det trur eg også gir dei ei heilt anna glede, og ikkje minst ei heilt anna kjensle av meistringsevne.
Eg ynskjer born som tenkjer litt utanfor boksen. Då må dei lære seg å tenkje sjølve, og ikkje la meg som far tenkje føre seg. Då må dei prøve og feile, og gjerne gjere noko gale som dei må ta konsekvensane av for å utvikle seg vidare. Dei må lære og kjede seg, i så stor grad at dei til slutt finn på noko på eige initiativ, ut i frå eigen kreativitet og eigen oppfinnsamheit . Og dei skal alltid få ha med seg folk heim, så ofte dei vil for å lære seg å samhandle med andre i leik og tiltak utanfor dei organiserte rammene. Dei må få utfalde seg mest mogleg fritt, og kjenne gleda av å meistre det dei set seg føre og prøvar på. Gjerne slå seg litt, men ikkje meir enn at dei prøvar igjen. Så skal eg heller vere der, i nærleiken, hjelpe dei litt på vegen og sørge for at dei er like heile når dagen er omme. Dei få gongane eg ikkje er 100 % med i sjølve sprella.
Det er ikkje det at born flest ikkje er aktive, eit gløtt på fjesbokja eller heimesidene til idrettslaget så ser ein at ungar er med på både det eine og det andre. Eg ser min generasjon ha med seg borna ut, på fjellet, i fjøra, på fotballturneringar, handballkampar, i klatreparkar, friidrettstevner og meir til. Dette er sjølvsagt veldig bra, men det eg synes er uheldig er at mykje av aktiviteten er generert av foreldre/idettslaget og ikkje nødvendigvis av bornas eige initiativ. Det meste av aktivteten er dermed stimulert eller organisert. Eit tenkt eksempel kan kanskje vere at om foreldrene vel å tilbringe sundagen på terrassen, ville hovedsakleg borna sitte inne på Ipaden, eller vore i hagen dei også og hoppa på trampolina, aleine eller med ein ven eller to. Dei ville som regel ikkje vore i kjellaren og funne hammar, spiker og resteplank for å bygge hytte i skogen. Dei ville hovedsakleg ikkje tatt seg ein tur på Sethaugen, Sulafjellet eller Naustdalkamben, eller på eple- og plomeslang. Dei einaste som går på epleslang i disse dagar er hjorten virkar det som. Dette er sjølvsagt ei fryktelig generalisering frå mi side, eg veit, men generalisering er ofte naudsynt for å få fram eit poeng. Muleg poenget mitt er feil, men det er i alle fall mitt inntrykk av utviklinga dei siste åra.
Ser eg tilbake på min eigen barndom så kunne ein knapt vente med å kome seg ut av dørene ein finværsdag. No må ein nesten be ungane om å kome seg ut døra. Ein hadde heller ikkje særskilte forventingar til at foreldrene skulle vere med ut og finne på ting. Ein var i stor grad overlatt til seg sjølv, og til sin eigen fantasi. Ein måtte fyllje sine eigne dagar med innhald, og andre hadde det like eins og ein fann difor saman. Enkelte dagar var det vanskeligare enn andre dagar, og i kjedsamheit vart det sjølvsagt også funnje på ein del faenskap. Eg har kosta foreldrene mine nokre krone i erstatning reiknar eg med. Det ligg læring i det også. Ungar i dag gjere omtrent aldri noko gale. Ikkje som før i alle fall. Dei veit knapt kva husarrest er, det er snarare ei belønning. Det einaste som smertar er å kutte internett, men det er sjeldan at dei gjere noko så gale at det er naudsynt. Men stort sett gjorde vi ting som ikkje medførte skade på andre eller andres eigedom. Vi gjekk i fjellet, vi bygde hytter, vi sparka på boks, vi hoppa i høyet, vi var på fotballbana til det vart mørkt, vi plukka krabbe i fjæra, vi laga hoppbakkar og akebakkar. Vi hoppa frå 10 meter på tømmerkaia og gud veit kva. Vi gjorde det sjølve, utan at det var stimulert av voksne. Og hadde dei voksne visst om det, så hadde vi sikkert ikkje fått lov til halvparten. Men vi overlevde det også, det var fritt, og det var som regel godt. I tillegg trur eg det var stimulerande for kropp, haud og sjel.
Plenen til Anny og Oddvar har no fått kvile nokre år. Den er grøn og fin. Buskene i skråninga er grøne og står i fred. Dei siste 20 åra har blomstrane også rukke å bløma, og dei står ikkje lenger nakne heile året. Eg tippar uansett dei saknar dei klassiske Everton- Leeds oppgjera på Sambrauta stadion, eller Goodison Park som det ofte var simulert som. Ei bane som aldri fekk kvile, ein slapp å slå graset, det vart takla og slitt vekk, og den framsto meir brun enn grøn i årevis. Tore i blått, og underteikna i kvitt. I mål, som regel Neville Southall, i form av ein spjelen Jonny Hellesø. Han vart vertfall ikkje skotredde den karen. Vi kunne halde på i timevis, kun avbrutt av heimelaga bollar og saft. Ballen øydela alt på sin veg, og buskene i skråninga vart brukt som handtak når vi måtte fire oss ned for å hente ballen etter ei av Hellesø sine klassiske silopasningar. Vi var ofte i skråninga for å seie det slik......så det måtte hardhause plantar til om det skulle grønast sommarhalvåret. Og skikkelig gjerde, som kunne tåle ein trøkk eller eit fantastisk skot i vinkelen. Eg saknar brune plenar. Eg saknar heimesnikra mål. Ein ser det knappast lenger, og der dei står er det som regel igjengrodd. Som hjå Trond Hatlenes. Han hadde eiga fotballbane. 1 * 30 meter, med to mål. Der var det kampar regelmessig. Ungar frå Indre mot Ytre Torvik, Nedre mot Øvre Torvik, og så ein slentrar som meg frå indre Hafsås som fekk vere med til nøden. Eller vi organiserte oss sjølve, på Stårheim Stadion, på Klenkarberget, på Harpefossen, på Heida, i Gryta eller på løkjaneset.
Vi lagde bordtennisbord av sponplate. Med internasjonale mål, men den bua kraftig på midten. Ballen var dermed uregjerlig å kontrollere, men vi lærde nokre fysiske lovar etterkvart og tok det på gefühlen. Etterkvart vart det ballvekslingar på topp lavt nivå. Vidar Øien handterte det betre enn dei fleste. Ofte spelte ein med lommelykt i eine handa så ein kunne spele til langt på kveld, sjølv om ein var alvorleg redd for mørkna og måtte sykle dei to kilometerane heim att. Det gløymde ein alltids midt i det avgjernade settet, men ein kom tidsnok på det.....Det gjekk bra det også.
Eg meinar at dagens ungar får litt mykje opp i henda, dei får ting altfor mykje tilrettelagt. Eg ser ei utvikling der borna som regel blir stimulert i det meste av det som foregår av aktivitetar, av andre enn seg sjølve. Det er det fleire grunnar til;
Ei av utfordringane er sjølvsagt det organiserte tilbodet. Dei har frykteleg mange ting å velje mellom, mykje meir enn på mi tid. Det synes eg uansett er bra, men eg lurer likevel på om ein ikkje gjere borna bjørnetjenestar ved at dei deltek på alt. Akkurat her er eg ikkje heilt einig med meg sjølv, då eg er av den generelle oppfatning av at mest mogleg aktivitet er bra. Dette er også todelt. Antall tilbod er utvida, i tillegg har eg ei oppfatning av at det er fleire organiserte treningar/samlingar per veke i kvar aktivtet. Totalt sett trur eg dette går utover den frie utfaldinga. I tidleg alder trur eg det er viktigare. Eg ser for eksempel ikkje poenget med fotballtreningar for fem-åringar som enkelte klubbar har starta med. Og det til tross for at eg er fotballidiot.
Eg meinar også at skule er ei utfordring. Eg hugsar sjølv aldri at eg hadde noko særlig med lekser fram til vidaregåande, eg var som regel ferdig med dette på skulen. Eg vonar dette også gjaldt for andre jamnaldrande. Ungar som sit timevis på skule kvar dag burde ikkje ha lekser når dei fyrst var komne heim. Det synes eg er ein uting. Vaksenlivet og forpliktelsar kjem tidleg nok. Då er det betre at dei går to tre timar lenger på skule i veka, og har leksetimar og leksehjelp der, og får tida heime til fri utfalding. På skule er dei også meir motiverte for læring, når dei kjem heim er dei motiverte for å ha fri. Då trur eg borna ynskjer tida til seg sjølve. Når borna må bruke ein time på lekser er det snart ikkje tid til anna enn middag og det organiserte aktivitetstilbodet før leggetid. Eg tur det er ei ekstra belastning for borna, og kostar mykje energi, også mentalt. Mange er sikkert ueinig med meg her. Tida born har til lystbetonte aktivitetar er dermed begrensa, også tida dei har til å henge med venar utanom det organiserte aktivitetstilbodet, eller til rett og slett og slappe av.
Foreldre/besteforeldre. Det er ei ny tid der vi stimulerer borna både i leik, med aktivitetar, med ting, med tang, og vi overlet veldig lite til tilfeldigheitene, til spontaniteten, til kreativiteten. Vekene, og helgane er som regel planlagt til minste detalj. Noko som også ofte krevst til ei viss grad for å få kabalen til å gå rundt for familien, men eg er stundom litt redd for at vi stimulerer og planlegg i hel, eller gapar over for mykje.
Eg er ikkje betre enn nokon andre, eg gjere sikkert ungane mine bjørnetjenestar heile tida. Det slår meg sjølv eigentleg ganske ofte. Eg og har nymotens Au Pair; trampoline, og eg skulle helst sett at dei brukte mindre tid på den og heller fann på noko anna. Men den står tross alt ute. Dei får i det minste frisk luft.
Eg opplever at mine born har ufatteleg store forventningar til meg i leik og til aktivitetar, både som deltakar og som igongsetjar. Det trur eg ikkje nødvendigvis er så positivt heile tida. Av og til sjølvsagt, men ikkje kvar gong. Sjølv om vi ynskjer det beste for borna våre til ei kvar tid kan slike forventningar vere krevjande for oss som foreldre. Eg kan kjenne litt på det, sjølv om det ofte også er ustyrteleg moro. Sjølvsagt skal ein bruke tid på ungane, men eg trur ungar har godt av å kjenne litt på det å kjede seg, eller prøve å aktivisere seg sjølve. Det trur eg berre set i gong nokre tankeprossesar hjå dei, at dei finn på ting på eige initiativ, utfordrar kreatvitieten og gjere dei meir nyfikne og oppfinnsame. Det trur eg er bra. Eg prøvar og hugse å seie ja til all aktivitet/tiltak ungane set i gong på eige initiativ, sjølv om det kostar meg nokre kroner, ein god del tid, eller at dei øydelegg noko på vegen. Då har dei vertfall kome på det sjølv, og ikkje på forslag av meg. Det trur eg også gir dei ei heilt anna glede, og ikkje minst ei heilt anna kjensle av meistringsevne.
Eg ynskjer born som tenkjer litt utanfor boksen. Då må dei lære seg å tenkje sjølve, og ikkje la meg som far tenkje føre seg. Då må dei prøve og feile, og gjerne gjere noko gale som dei må ta konsekvensane av for å utvikle seg vidare. Dei må lære og kjede seg, i så stor grad at dei til slutt finn på noko på eige initiativ, ut i frå eigen kreativitet og eigen oppfinnsamheit . Og dei skal alltid få ha med seg folk heim, så ofte dei vil for å lære seg å samhandle med andre i leik og tiltak utanfor dei organiserte rammene. Dei må få utfalde seg mest mogleg fritt, og kjenne gleda av å meistre det dei set seg føre og prøvar på. Gjerne slå seg litt, men ikkje meir enn at dei prøvar igjen. Så skal eg heller vere der, i nærleiken, hjelpe dei litt på vegen og sørge for at dei er like heile når dagen er omme. Dei få gongane eg ikkje er 100 % med i sjølve sprella.
Abonner på:
Innlegg (Atom)